၁. တၢ်ကတိၤလၢညါ

စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံးဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်, ဒူဖိသဝီဖိလၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ် ကလံၤထံးအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်မၤပျံၤမၤဖုးသ့ၣ်တဖၣ် လၢအတၢ်လုၢ်အီၣ် နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ထံကီၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြး ကီၣ်ကးကရၢ (SAC) အတၢ်ခးလီၤတၢ်ဆူဒူပူၤသ၀ီပူၤဒီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်အလီၢ် တပယူာ်ဃီအံၤ ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်တံာ်တာ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤ, ဃုအီၣ်ဃုအီ, ဒီးတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိ သးသမူအတၢ်ဖံးအီၣ်မၤအီၣ်လၢ အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်ဒီးတၢ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤသဝီဖိ အတၢ်အီၣ်တၢ်အီ ဒီးတၢ်ပီးတၢ်လီ လၢအသူဝဲလၢတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဃိ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဖိ တၢ်လံၤဒီး တၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လၢအရ့ဒိၣ်လၢအလိၣ်သူဝဲလၢကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အဂီၢ် ဒီးကအိၣ်မူအိၣ်ဂဲၤဘၣ်ဝဲအဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တအိၣ်ဝဲလၢၤဘၣ်. လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ, SAC တၢ်သမံသမိးအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဒုးကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ကီ  တၢ်ခဲလၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ကလဲၤဆူအတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ် ဒီးလဲၤဆူလီၢ်ကဝီၤတၢ်ပှ့ၤတၢ်ဆါအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ သဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ် လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤဒီးပှ့ၤဝဲဆါဝဲ တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ် တၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးကသံၣ်ကသီသ့ၣ်တဖၣ် ကီခဲဒိၣ်ထီၣ် ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤထီဒါပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဃိ ဒီးတကးဒံးဘၣ်အမဲာ်ညါ တၢ်ဒုးတၢ်ယၤလၢ SAC သုး ဒီး ကညီဒီကလုာ်တၢ် ထူၣ်ဖျဲးသုးမုၢ်ဒိၣ် (KNLA) ဃုာ်ဒီးသုးဖီၣ်စုကဝဲၤပၢၢ်ဆၢတၢ်လၢအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အဘၢၣ်စၢၤ ဟဲဆူၣ်ဒိၣ်ထီၣ်ဝဲအဃိ တၢ်ကီ တၢ်ခဲဒီးတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်လၢပှၤလီၢ်ကဝီၤဖိဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ် ဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ဆဲး ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်ဘၣ်သုးဆူၣ်လီၢ်ကျဲ, တၢ်တဂၢၢ်တကျၢၤထီရီၤ, ဒီးတၢ်တြီမၤတံာ်တာ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢကအီၣ်ဘၣ် အီဘၣ်ကူကူလၢလၢအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအဝဲအံၤ ပဲာ်ထံနီၤဖးဝဲ SAC အတၢ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤဝဲ တၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အကျိၤအကွာ်သ့ၣ်တဖၣ်, အတၢ်ပညိၣ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤနါစိၤဝဲ တၢ်ဖိတၢ်လံၤဒီးတၢ်စုလီၢ်ခီၣ်ခိၣ်လၢ အရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, အတၢ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤဝဲတၢ်လုၢ် အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်ဖံးတၢ်မၤခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဘၣ်ဃ့ၢ်မှံဟးဖျိးလၢအဟဲပိာ်ထွဲထီၣ်အခံ လၢအဒုးကဲထီၣ်ဝဲ တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ် ဒီးဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်အီၣ်တကူတလၢ လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ် ကလံၤထံးအပူၤ ဒ်အဘၣ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤလၢသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢအအိၣ်လၢ လီၢ်ကဝီၤပာ်ပနီၣ်ကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤ  စးထီၣ် လၢလါယနူၤအါရံၤ တုၤ လၢလါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါဝဲအံၤအခီၣ်ထံးတဆၢဒိၣ်န့ၣ် ပဲာ်ထံနီၤဖးဝဲ တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအက့ၢ်အဂီၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ လၢသုးမီၤစိရိၤ တၢ်ပၢအဖီ လာ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါဝဲအံၤ ခံဆၢဒိၣ်တဆၢဒိၣ်တခီပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်အဂုာ်အဂၤအကလုာ်ကလုာ် လၢအဒုးအိၣ် ထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ၂၀၂၄ နံၣ်အပူၤ လၢအပၣ်ဃုာ်ဝဲ SAC အတၢ်ခးလီၤမၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤ တၢ်သူၣ်အီၣ် ဖျးအီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, အတၢ်မၤသံမၤဘၣ်ဒိဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်, အတၢ်မၤတံာ်တာ်သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကဒိးန့ၢ်တၢ်အီၣ် တၢ်အီ ဒီးမုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ်အတၢ်ဖံးတၢ် မၤလၢအရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအဝဲအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲ တၢ်မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤဟံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်ဘၣ်သုးဆူၣ်လီၢ်ကျဲ, ဒီးတၢ်တြီဃာ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ကဲလၢ ဒူဖိသဝီဖိဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအံၤ အဆၢဒိၣ်သၢတခီ ပဲာ်ထံနီၤဖးဝဲ တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတၢ်ဘျးစဲလိာ်အသးဒီးသဲစးတၢ်ဘျၢ လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်သဲစး တၢ်ဘျၢအဖီလာ်န့ၣ် လီၤ. လၢခံကတၢၢ်, လံာ်တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လီၤလီၤ ဆီဆီသ့ၣ်တဖၣ် လၢလီၢ်ကဝီၤဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.

၂. တၢ်အိၣ်သးအတၢ်ပဲာ်ထံနီၤဖး - တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအကျိၤအကွာ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤ ထံးအပူၤ

စံၣ်စိၤနုာ်အတၢ်အိၣ်သး- တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢအိၣ်ဒီးအကျိၤအကျဲလီၤတံၢ်လီၤ ဆဲးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤတၢ်မၤဘၣ်ဒိဝဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်အသးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ စးထီၣ်လၢထံကီၢ်န့ၢ် တၢ်သဘျ့လၢ ၁၉၄၈ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်လီၤ. လၢသုးမီၤစိရိၤတၢ်ပၢအဖီလာ်န့ၣ်, တၢ်မၤသံဝဲထံဖိကီၢ်ဖိ ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢတအိၣ်ဒီးဂ့ၢ်ဘၣ်ကျိၤလဲၤ, တၢ်မၤလီၤမၢ်ဆူၣ်အဝဲသ့ၣ်, တၢ်မၤဆါပယွဲအဝဲသ့ၣ်အၢအၢသီသီ, ဒီးတၢ်ထီၣ်ဒုးဝဲထံဖိကီၢ်ဖိ ကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဆိးလီၢ်ကျဲ လၢအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လိၤလိၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, တၢ်ထီၣ်ဒုးနါစံၣ်နါစိၤမ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအမၤကမၣ် ဒုးယၤကွီၢ်မ့ၣ် ဒီးကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ်န့ၣ်လီၤ.[1] စးထီၣ်လၢ ၁၉၆၀ နံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် ကီၢ်ပယီၤသုး စးထီၣ် မၤဝဲတၢ်ထီဒါတၢ်ပူထီၣ်လီထီၣ် အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဖးဒိၣ်လၢအဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤဒ် တဲာ်လွံၢ်တဲာ်သနူ န့ၣ်လီၤ. တဲာ်လွံၢ်တဲာ် သနူအံၤ ပညိၣ်လၢကမၤထီၣ်တဲာ်ဝဲ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကလုာ်ဒူၣ်ဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ် ခီဖျိ တၢ်မၤပတုာ်ဝဲတၢ်အခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်ရ့ဒိၣ်လွံၢ်မံၤ လၢအမ့ၢ် တၢ်အီၣ်တၢ်အီ, ကျိၣ်စ့တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ, တၢ်ဂ့ၤတၢ်ကျိၤ ဒီးပှၤကညီ နီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢသနူဝဲအံၤအဖီလာ်န့ၣ် တၢ်ထံၣ်ဝဲဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ခဲလၢာ်ဒ်သုးဖီၣ်စုကဝဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အပှၤ ဒီးလၢတၢ်န့ၣ် အဃိ, တၢ်ပညိၣ်စ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်ကမၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်ဝဲ တဲာ်လွံၢ်တဲာ်အခီၣ်ထံးကတၢၢ်တခါအဂီၢ် တၢ်အခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်လၢ ကီၢ်ပယီၤသုးမၤဝဲန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲဒ်သိး သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်သုတန့ၢ်လဲၤမၤဘၣ်တၢ်လၢအတၢ်သူၣ်အီၣ်ဖျးအီၣ်အလီၢ်တဂ့ၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢကညီကီၢ်စဲၣ်အပူၤဖဲဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ် တဖၣ်အါတက့ၢ် ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢတၢ်ထူစံာ်လိာ်ပှဲၤန့ၣ်, ပယီၤသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် မၤဟးဂူာ်ဟးဂီၤဝဲသဝီဖိအ တၢ်အီၣ်အကျိၤခိၣ်သ့ၣ်မိၢ်ပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, ပၣ်ဃုာ်ဝဲတၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်စံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်, ဘုဟုဒီးတၢ်အီၣ် လၢတၢ်သိၣ်ဃာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးတၢ်အဂုၤအဂၤလၢအရ့ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ်ဟုသးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အဝဲအံၤ ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးအသးခီဖျိ ပယီၤသုးအခိၣ်အနၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဟ့ၣ်အပှၤသုးဖိလၢတၢ်မဲာ်ညါသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်အီၣ်တၢ်အီ ဒီးကျိၣ်စ့ တၢ်မၤစၢၤလၢလၢလီၣ်လီၣ်တန့ၢ်ဘၣ် ဒီးအသုးခိၣ်လၢတၢ်မဲာ်ညါသ့ၣ်တဖၣ်ညီနုၢ်ဟ့ၣ်လီၤအသုးဖိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ကလုၢ်လၢ ကဟးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်ဒ်န့ၤန့ၣ်လီၤ.[2] တကးဒံးဘၣ်အမဲာ်ညါ တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်စ့ၢ်ကီးဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ သုးဒီး တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအတၢ်တိာ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီးတၢ်မၤဃံးတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤအံၤ တြီဃာ်စ့ၢ်ကီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢကလဲၤ ဝဲဆူအစံာ်ပျီ, လဲၤကူၣ်လဲမၤကၤ, ဒီးဟးဃုအီၣ်ဃုအီန့ၣ်လီၤ. သဝီဖိလၢအတလူၤပိာ်ထွဲတၢ်ကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ထံၣ်ကမၣ် အဝဲသ့ၣ်လၢအဆီၣ်ထွဲပှၤပၢၢ်ဆၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးတၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်အဝဲသ့ၣ်, တၢ်တီၢ်အီၤ, ဒီးတၢ်ခးသံဒၣ်လဲာ်အီၤဖဲတၢ်မ့ၢ်ထံၣ် အီၤအဆၢကတီၢ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.[3] ကျဲကူၣ်တရံးသ့ၣ်တဖၣ်လၢပယီၤသုးသူဝဲအံၤ ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ် အီၣ်တကူတလၢ ဒီးတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်န့ၣ်လီၤ.

ပယီၤသုးအံၤသူဝဲတၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ်အဝဲအံၤ ဒီးမၤစ့ၢ်ကီးဝဲတၢ်မၤပျီကွံာ်ဟီၣ်ကဝီၤအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးကမၤ စှၤလီၤကွံာ်ပှၤအနီၣ်ဂံၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဒိးသန့ၤထီၣ်ဝဲအသးလၢဟီၣ်ခိၣ်ကိၢ်သွၣ်ကိၢ်ဘီ အကျဲကူၣ်တရံး အဖီခိၣ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်မၤဟးဂီၤတၢ်အီၣ်တၢ်အီအပီးအလီသ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်ဘုၣ်တၢ်ဖီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဟံၣ်ဃီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိပယီၤသုးအတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢပှၤအိၣ်တသ့တဘူၣ်လၢၤဘၣ် အိၣ်ထီၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ. ဒ်သိးအမၤလီၤတံၢ်ဝဲဒၣ်လၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်ဒိကနၣ်လူၤပိာ်မၤထွဲအတၢ်ကလုၢ်ကသ့အဂီၢ် ပယီၤသုးအံၤသူဝဲတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ် တကးလၢ သဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ် ဒီးမၢဆူၣ်ဝဲသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကလဲၤသုးအိၣ်လၢတၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢအဝဲသ့ၣ်ပာ် ပနီၣ်ဃာ်န့ၢ်ဝဲအလီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤညီနုၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဂၢၤဃာ်အီၤလၢဂၢၤ ဒီးအိၣ်ဝဲလၢပယီၤသုးတၢ်ပၢတၢ်ဆှၢ ဃံးဃံးအဖီလာ် ဒီးတကးဒ်ဘၣ်အမဲာ်ညါ တၢ်မၢဆူၣ်စ့ၢ်ကီးသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ်မၤတၢ်မၤ ဒီးအဝဲသ့ၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်အိၣ် ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်ဘၣ်.[4]

တၢ်မၤဝဲတၢ်ပတုာ်တၢ်ခးပတြီာ်တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအလံာ်ဃံးဃာ်ဖဲ ၂၀၁၂ နံၣ် ဒီးထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ပတုာ်တၢ်ခးအတၢ်အၢၣ် လီၤအီလီၤ အလံာ်ဃံးဃာ် (NCA) ဖဲ ၂၀၁၅ နံၣ်န့ၣ် မၤစှၤလီၤဝဲစုကဝဲၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ပှၤလီၢ်ကဝီၤ ဖိသ့ၣ် တဖၣ်ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒံးဝဲဒီးဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်ခွဲးယာ်အတၢ်ဂ့ၢ်ကီန့ၣ်လီၤ. ၂၀၁၂ နံၣ်စံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်အသဲစးတၢ်ဘျၢ ဒီးတၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်သဲကတီၤဟီၣ်ခိၣ်အိၣ်ကလီ, စံာ်လၢတၢ်ကွးအီၤဝံၤဒီးတၢ်ပာ်ကလီအီၤ, ဒီးဟီၣ်ခိၣ်လီၢ်လၢအကဆှီ (VFV) သ့ၣ်တဖၣ် အသဲစးတၢ်ဘျၢဃုာ်ဒီးတၢ်ဆီတလဲလၢတၢ်မၤအီၤ လၢလီၢ်ခံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တပာ်ပနီၣ်ဝဲတၢ်ပၢဘၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ကျဲသနူ လၢအအိၣ် ဃာ်ဒ်လုလၢ်အသိးလၢက လုာ်ဒူၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အလီၢ်ကဝီၤပူၤန့ၣ်ဘၣ်.[5] သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဟ့ၣ်ဝဲ ပယီၤသုးခိၣ်နၢ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်အခွဲးအယာ် လၢကနီၤဖးလီၤဝဲမိၢ်ပၢ်ဖံဖုဟီၣ်ခိၣ်လၢလီၢ်ကဝီၤဒူဖိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် ပၢဘၣ်ဝဲ အကလုာ် ဒီးဟ့ၣ်လီၤဝဲဆူ ခီပနံၣ်လၢတဘၣ်ထွဲဒီးပဒိၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အစုပူၤ လၢညီနုၢ်န့ၣ်တအိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်လိာ် တၢၣ်ပီၣ်သကိးလၢအခီပညီအိၣ်ဘၣ် ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်အဘူးအလဲလၢအဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.[6] ခီဖျိသဝီဖိသ့ၣ်တဖၣ် တသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဝဲတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်အကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်အဃိ, တၢ်ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ကွံာ်သဝီဖိအါမးအဟီၣ် ခိၣ်ကပံာ် ဒီးအဝဲသ့ၣ်တၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်လီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.

သုးဟံန့ၢ်ဆူၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ ၂၀၂၁ နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ - တၢ်မၤဆူၣ်မၤစိးဟဲနးဒိၣ်ထီၣ် ဒီးတၢ်ပညိၣ်ဝဲတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်

စးထီၣ်လၢပယီၤသုးမီၤစိရိၤဟံန့ၢ်ဆူၣ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ လါဖ့ၤဘြူၤအါရံၤ ၂၀၂၁ နံၣ်လံၤလံၤန့ၣ်, ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ် အတၢ်အိၣ်သးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤ ဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲချ့ချ့ကလဲာ်န့ၣ်လီၤ. သုးလၢအအိၣ်လၢ SAC တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ကလုၢ်အဖီလာ်သ့ၣ်တဖၣ် မၤအၢမၤသီဒီးသူဝဲတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးလၢ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်, ပၣ်ဃုာ်ဝဲတၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်နါစိၤတၢ်, တၢ်မၤဆါပယွဲ, တၢ်မၤသံမၤဝီလၢတဘၣ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဝီ, ဒီးတၢ်ခးလီၤတၢ်ဒီးကျိဖးဒိၣ်ဒီး ကဘီယူၤလၢထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဆိးဖံးမၤလီၢ်ကျဲန့ၣ်လီၤ.[7] တၢ်အုၣ်ကီၤလၢတၢ်မၤနီၣ်ဃာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါဝဲ ဒၣ်လၢကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိန့ဆၢၣ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်မၤသံမၤဝီ, တၢ်မၤဆါပယွဲ, တၢ်နီဟးထီၣ်ပှၤလၢကီၢ်ပူၤ, ဒီးတၢ်ဆှၢဆူၣ် ပှၤဆူတၢ်လီၢ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်အသးလၢထံကီၢ်ဒီတဘ့ၣ်ညါအပူၤ, ပၣ်ဃုာ်ဒီးကညီကီၢ်စဲၣ်န့ၣ်လီၤ.[8] 

ခီဖျိတၢ်မၤအၢမၤသီမၤပယွဲ ဒီးတၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤလၢအကဲ ထီၣ်အသးလၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးအပူၤအံၤအဃိ, တၢ်လုၢ် အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအတၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢဟဲနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲနးနးကလဲာ်န့ၣ်လီၤ. SAC စးထီၣ်က့ၤသူဝဲ တဲာ်လွံၢ်တဲာ်ကျဲသနူ ဒီးပာ်ဝဲ ထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ခၢၣ်သးလၢအဝဲသ့ၣ်အသုးတၢ်ထီၣ်ဒုးအပူၤန့ၣ်လီၤ.[9] တုၤလၢခဲအံၤန့ၣ် သုးမီၤစိရိၤမၤဃံး ထီၣ်ဝဲတၢ်လဲၤတၢ်က့ၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ဒီးမၤဟးဂီၤဝဲတၢ်အီၣ်တၢ်အီဒီးကသံၣ်ကသီအပီးအလီသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးဖီၣ်ဝဲပှၤလၢ အကျဲးစၢးဟးနီၤ လီၤတၢ်အီၣ်ဒီးကသံၣ်ကသီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[10] တၢ်တြီဃာ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ်တၢ်ဟးထီၣ် က့ၤလီၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲလၢထံဖိကီၢ်ဖိကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူအဂီၢ် တကးဒံး တၢ်သူစ့ၢ်ကီးအီၤလၢတၢ်မၤအၢမၤသီမၤပယွဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဖီၣ်ဆူၣ်တၢ်, တၢ်ဃ့ဆူၣ်ဃ့စိးတၢ်, တၢ်ဖီၣ်ထၢန့ၢ်ဆူၣ် သုး, ဒီးတၢ်က့ၤမၤဆူၣ်ထီၣ်ကဒါက့ၤတၢ်မ့ၢ်ထံၣ်ခးသံအကျဲသနူသ့ၣ် တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.[11] တၢ်က့ၤမၤသီထီၣ်ကဒါက့ၤ “ဒွဲၣ်အူခဲလၢာ်, မၤဟးဂီၤခဲလၢာ်”  အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲတၢ်မၤအၢမၤသီမၤဆါပယွဲအက့ၢ်အဂီၤလၢအပူၤကွံာ် သ့ၣ်တဖၣ် ဒီးမၤနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲတၢ်ဂံၢ်ဆံးဘါစၢ်ဒီး ကတီၢ်ယံာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢပှၤတဝၢအပူၤ ခီဖျိပှၤတဝၢ ဖိသ့ၣ်တဖၣ်တဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်နီၢ်နီၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.

လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံအနီၣ်ဂံၢ်ဟဲအါဒိၣ်ထီၣ်ဝဲအါအါကလဲာ်န့ၣ်လီၤ. ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤပှၤမၤစၢၤ ကညီလီၢ်အိၣ်ကမှံအကမံးတံာ် (CIDKP) ပာ်ဖျါဝဲဒၣ်လၢတုၤဖဲ လါယနူၤအါရံၤ ၂၀၂၅ နံၣ်န့ၣ်, ပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံ လၢလီၢ်ကဝီၤပာ်ပနီၣ်ကညီကီၢ်စဲာ်အပူၤ အိၣ်အါန့ၢ်ဝဲပှၤအဂၤ ၁,၀၀၀,၀၀၀ (တကွဲၢ်) ဂၤန့ၣ်လီၤ.[12] SAC အတၢ်မၤဃံးဒီး တြီဃာ်တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤ ဒီးတၢ်တီဆှၢတၢ်ဖိတၢ်လံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤဘၣ်ဒိစ့ၢ်ကီး တၢ်မၤစၢၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်လိၣ်ဘၣ်အတၢ်ဆီၣ် ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်ကရၢ ကရိသ့ၣ်တဖၣ်တလဲၤတုၤဆူပှၤတဝၢလၢအအိၣ်လၢခိ ခိၣ်ကစၢၢ်ကျါသ့ၣ်တဖၣ် အအိၣ်ဘၣ် ဒီးပှၤဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ် ကမှံလၢလီၢ်ကဝီၤလၢတၢ်လဲၤတတုၤဘၣ်သ့ၣ် တဖၣ်န့ၣ်ဘၣ်ကွၢ် ဆၢၣ်မဲာ်ဝဲဒီးတၢ်တကူတလၢထီရီၤ ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.[13]

၂. တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးတဖၣ်

ဆူဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါ, ကရၢသဘျ့ (NGOs), လီၢ်ကဝီၤခိၣ်နၢ်, ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤဒီးထံဂုၤကီၢ်ဂၤပဒိၣ်တဖၣ်အအိၣ်-

• သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်သုးမီၤစိရိၤလၢအမ့ၢ်ပှၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တကီၢ်ခါ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်ဒီးပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်ဒီး တၢ်ကဘၣ်ပာ်ပနီၣ် မီၤစိရိၤဒ်အမ့ၢ် ပှၤတဖုလၢအတဖိးသဲစးခီဖျိတၢ်တဘၣ်ဆဲးလီၤလံာ်တၢ် အၢၣ်လီၤအီလီ, ဟ့ၣ်တၢ်အုၣ်ကီၤလၢအပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ကွဲမုာ်အီၤလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်ပၢတၢ်အိၣ် ဖှိၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတဖၣ်ဘၣ်.
• ပတုာ်ကွံာ်တၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤစုကဝဲၤပီးလီတဖၣ်ခဲလၢာ် လၢကီၢ်ပယီၤအအိၣ် ဒီးမၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်တၢ်ထုးကွံာ် သုးတၢ်စုကဝဲၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤတဖၣ် ဒီးသုးတၢ်ပီးတၢ်လီတဖၣ် လၢကီၢ်ပယီၤသုးမုၢ်ဒိၣ်အဖီခိၣ် ဒ်အမ့ၢ်ကဘီယူၤသိ, သုးကဘီယူၤ, ကဘီယူၤပီးလီတဖၣ်, တၢ်ပၢၤဃာ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤစုကဝဲၤ, စဲးဖီကဟၣ် (ထဲးခနီလကၠံၤ) ကျိၤကျဲတၢ်သ့ တၢ်ဘၣ်, တၢ်သိၣ်လိဒီးတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်တၢ်မၢၤစၢၤကျိၤကျဲအဂၤဒီးတၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤတဖၣ်.
• ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီးမၤလဲၢ်ထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်ဃိထံသမံသမိးတကွီၢ်ဒ်သိးတၢ်မၤကမၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ် ဖိခွဲးယာ်, ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ဒီးကွီၢ်မ့ၢ်သဲစးလၢတၢ်မၤကမၣ်ထီဒါကညီဖိတဖၣ် ဒီးဟံးဂ့ၢ်ဝီ SAC အတၢ်မၤ ကမၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်ထီဒါကမျၢၢ်လၢအအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤပူၤတဖၣ် ခီဖျိလိာ်ဘၢလိာ်ကွီၢ် SAC ခိၣ်နၢ်တဖၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီ ဘ့ၣ်ကွီၢ်ဘျီၣ်ပတီၢ် ဒ်အမ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကွီၢ်မ့ၣ်ဘျီၣ်ဒိၣ် (ICC) ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်လိာ်ဘၢလိာ်ကွီၢ်အကျိၤအ ကျဲလၢအဂၤတဖၣ်.
• တူၢ်လိာ် တၢ်ထီၣ်ဒုးသဝီဖိတဖၣ် အတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိၣ်သးသမူလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပညိၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးလၢအမ့ၢ် တၢ်မၤကမၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီးကွီၢ်မ့ၣ်သဲစး, ပာ်သူၣ်ပာ်သးပာ်ပနီၣ် SAC အတၢ်မၤကမၣ် ကျိၤကျဲအက့ၢ်အဂီၤလၢအတကွီၢ်လဲၢ်ဒီးအတၢ်မၤဘၣ်ဒိပှၤကမျၢၢ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်မူ.
• ဟ့ၣ်အါထီၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်ဆူ လီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢတၢ်ကရၢကရိ (CSOs), ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ကရၢကရိ (CBOs) တဖၣ်ဒီးကလုာ်ဒူၣ်တၢ်ကရၢကရိလၢ အဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ လၢအနုာ်လီၤဟီၣ်ကဝီၤန့ၢ် ဒီးကရၢလၢလီၢ်ကဝီၤ သဝီဖိတဖၣ်နာ်န့ၢ်အီၤ, ကရၢလၢဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒံးသဝီဖိတဖၣ်လၢဆဲးအိၣ်မူကသ့, ဒီးလဲၤခီဖျိ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး လၢ SAC အတၢ်ထီၣ်ဒုးကမျၢၢ်လီၢ်ကျဲတဖၣ်ကသ့ကန့ၢ်အဂီၢ်တက့ၢ်. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤကမၤစၢၤဒီးမၤလီၢ်တံၢ်သဝီဖိလၢ ဘၣ်ဃ့ၢ်အိၣ်ကမှံသ့ၣ်တဖၣ် ကဒိးန့ၢ်ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအလိၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ပာ်ပနီၣ် လီၢ်ကဝီၤတၢ်လိၣ်ဒီး လီၢ်ကလီၤအတၢ်ခီၣ်ဆၢအကျဲကမ့ၢ်တၢ်လၢ အဒုးအါထီၣ်တၢ်ကဲဘျုးဒီး တၢ်ဟ့ၣ်နီၤလီၤတၢ်ဆီၣ် ထွဲမၤစၢၤလၢ အအိၣ်ဒီး တၢ်ထဲသိးတုၤသိးဆူကီၢ်ခီအါတီၤ လၢတၢ်အိၣ်သးအါခါအဖီခိၣ်   ကမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ် ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအကြၢးဝဲဘၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
• ပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ်ဒီး လီၢ်ကဝီၤပှၤဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤကရၢတဖၣ်ဒ်သိး တၢ်ကရဲၣ်ကျဲၤကူၣ်ထီၣ်ဖးလီၤဒီး မၤ လိၣ်ထီၣ်ကဲထီၣ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢကတီၢ်ယံာ်လၢဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်တဖၣ်အဂီၢ်, အဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဒီးပှၤတဝၢဖိတဖၣ်လၢ အတၢ်လုၢ်အီၣ်သးသမူတဖၣ် ဘၣ်ဒိဟးဂီၤခီဖျိ တၢ်ဒိးလီၤဟီၣ်လာ်မ့ၣ်ပိၢ်တဖၣ်. ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူ တၢ်လိၣ်ဒီးကတီၢ်ယံာ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤခံကလုာ်လၢာ်လၢ အပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်က့ၤသူၣ်ထီၣ်က့ၤတၢ်အိၣ်မူ, တၢ်က့ၤ မၤအီၣ်က့ၤတၢ်လုၢ်အီၣ်နီၢ်ခိသးသမူတၢ်ဖံးတၢ်မၤ ဒီးလီၢ်ကဝီၤပှၤတဝၢအတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်လၢကဆၢထၢၣ်လၢအနီၢ် ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအခီၣ်ဖဲတၢ်ကီတၢ်ခဲအဆၢကတီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ကြၢးဟ့ၣ်လီၤအီၤခီဖျိ တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်အိၣ် စံၣ်အိၣ်ကျၢၤအတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ.
• ဃ့ကညးထံကီၢ်လၢအအိၣ်ဘူးဒီးကီၢ်ပယီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒီးဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ပှၤဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတဖၣ်လၢကမၤ လီၤတံၢ် ကီၢ်ဆၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ကဘၣ်ပာ်အီၤလၢ နီၣ်ဂံၢ်တၢ ဒ်လီၢ်ကဝီၤဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်က ရၢကရိလၢ အအိၣ်လၢကီၢ်ပယီၤမုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးတဖၣ် အတၢ်ထုးစုနဲၣ်ကျဲအသိး ဒီးမၤလီၤတံၢ်ပှၤလၢအလိၣ် ဘၣ်တၢ်အိၣ်တဒၢအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကခီကီၢ်ဆၢလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပူၤဖျဲးလၢပှဲၤအဂီၢ်.

တၢ်ကွဲးနီၣ်လၢလံာ်ကုခိၣ်ဂီၢ်

တၢ်ဂီၤလၢအအိၣ်လၢလံာ်ကုခိၣ်တဘ့ၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ဒိးန့ၢ်အီၤလၢ   လီၢ်ကဝီၤပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအမုာ်သးမၤကလီ တၢ်တဂၤအအိၣ်ဖဲ လါစဲးပထ့ဘၢၣ် ၂၀၂၄ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂီၤဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ် ဟံၣ် ၆၀ ဖျၢၣ် ဘၣ်တၢ်ဒွဲၣ်အူထီၣ်အီၤလၢထံကီၢ် တၢ်ပၢတၢ်ပြးကရၢ (SAC) ခီၣ်ချ့သုးရ့ၣ် (ခမရ - ၂၈၅) ဖဲလါစဲးပထ့ဘၢၣ်၂၀၂၄ နံၣ် လၢအအိၣ်လၢ ပလီၣ်ဟီၣ်ကဝီၤ, လၢၢ်မုၢ်လါကီၢ်ဆၣ် ဖဲအဝဲသ့ၣ်ဟူးဂဲၤမၤတၢ်မၤပျီထီၣ်ကွံာ်လီၢ်ကဝီၤဒုးယၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအခါန့ၣ်လီၤ. ဖဲတၢ်မၤဒုးယၤတၢ်ဟူး တၢ်ဂဲၤဆၢကတီၢ်တၢ်ဒုးတဖၣ်ကဲထီၣ်လၢလီၢ်ကဝီၤသုးပၢၢ်ဆၢတၢ်ကရူၢ်အဘၢၣ်စၢၤအိၣ်ဝဲလၢဟီၣ်ကဝီၤဖဲန့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. (တၢ်ဂီၤ - လီၢ်ကဝီၤသဝီဖိ)